Kayaçlar, farklı minerallerin bir araya gelmesiyle oraya çıkan birikinti maddeleridir. Yerkabuğunun önemli bir kısmı kayaçlardan oluşmuştur. Kayaçlar içerdikleri minerallere göre farklı özellikler gösterir. Buna göre ekonomik değeri olan ve ekonomik değeri olmayan kayaçlardan bahsedebiliriz. Ekonomik değeri olan kayaçlara ne denir cevaplayalım.
Ekonomik değeri olan kayaçlara “maden” denir. Maden kelimesi yerine bazen “cevher” kelimesi de kullanılır. Madenler veya cevherler ekonomik değeri olan kayaçlardır.
Maden cevherleri farklı ekonomik değerlere göre sınıflandırılabilir. Örneğin altın ve demir çok farklı ekonomik değere sahip iki metal mineraldir.
Ekonomik Değeri Olan Kayaçlara Örnekler
Ekonomik değeri olan kayaçlar yani madenler ülkeler için önemli birer zenginlik kaynağıdır. Bu madenlere birkaç örnek verelim:
- Kömür: Organik tortul kayaçtır. Fosil yakıt olarak kullanılan bir enerji kaynağıdır.
- Demir: En yaygın kullanılan metaldir. Birçok alanda kullanımı olduğu için oldukça önemli bir madendir.
- Krom: Sanayi başta olmak üzere çeşitli alanlarda kullanılan önemli bir metal madendir.
- Bakır: İletken özelliğinden dolayı kablolarda ve elektrikli sistemlerde kullanılır.
- Gümüş: Tarihte para olarak kullanılan gümüş kıymetine binaen günümüzde süs eşyası yapımı başta olmak üzere kıymeti yüksek ürünlerde kullanılır.
- Altın: En değerli metallerden biridir. Özellikleri bakımından üstün bir metaldir. Mücevher ve süs eşyası olarak kullanıldığı gibi finansal yatırım aracı olarak da kullanılır.
- Elmas: Organik kökenli bir madendir. Başkalaşım kayaçlar arasındadır. Çok ama çok değerli olan bu maden mücevher yapımında kullanılmaktadır. Elmas çok önemli bir değerli taştır.
Ekonomik değeri olan mineral ve taşlara maden dendiğini gördük ve önemli madenlere de örnekler verdik. Bu örnekleri her sınıf düzeyinde ödevleriniz için kullanabilirsiniz.
Kayaçların Sınıflandırılması
Kayaçları farklı açılardan sınıflandırmak mümkündür. Yukarıda yaptığımız gibi ekonomik değeri olan veya olmayan şeklinde bir sınıflandırma da yapılabilir. Ancak coğrafya dersinde karşılaşacağımız temel sınıflandırma kayaçların oluşum şekline göre yapılmaktadır.
Oluşum şekillerine göre kayaçlar üç gruba ayrılmaktadır:
- Püskürük kayaçlar
- Tortul kayaçlar
- Başkalaşım kayaçlar
Püskürük kayaçlar iç püskürük kayaçlar ve dış püskürük kayaçlar olarak ikiye ayrılır. Tortul kayaçlar ise fiziksel tortul, kimyasal tortul ve organik tortul kayaçlar olarak 3 ayrı alt gruba ayırılır.
Püskürük kayaçlardan granit iç püskürük kayaçlara örnek verilebilir. Andezit ya da bazalt ise dış püskürük kayaçlara örnektir.
Tortul kayaçlardan çakıl taşı ya da kil taşı fiziksel tortul kayaçtır. Kalker ve jips gibi kayaçlar ise kimyasal tortul kayaçlar olarak sınıflandırılır. Kömür, linyit gibi madenler ise organik tortul kayaçlara örnek gösterilebilir.
Başkalaşım kayaçları ise genellikle daha alt gruplara ayırmayız. Bu kayaçlar diğer kayaçların dönüşmesiyle oluşurlar. Örneğin kömürün başkalaşması sonucu elmas oluşur.